Phải tỉnh táo

TT - Làm thế nào để tiếp nhận và lớn lên qua làn sóng toàn cầu hóa? Vừa phải nhập cuộc vừa phải tỉnh táo biết mình là ai để không thu mình lại nhưng cũng không bắt chước, rập khuôn vội vã...

Chưa bao giờ ở VN những cuộc thảo luận về giáo dục lại sôi nổi và rộng khắp như hiện nay. Đó không phải là do ý muốn của Bộ GD-ĐT, mà do chính yêu cầu của cuộc sống. VN đã gia nhập WTO, nền kinh tế VN đã chuyển sang giai đoạn kinh tế thị trường. Vấn đề này không còn phải bàn cãi nữa. Nhưng giáo dục trong xã hội chuyển sang kinh tế thị trường, rộng hơn là trong bối cảnh toàn cầu hóa đang đặt ra nhiều vấn đề tranh cãi gay gắt…

Toàn cầu hóa đã mang vào VN bức tranh hấp dẫn của các nền giáo dục tiên tiến. Bức tranh ấy lôi cuốn các nhà quản lý giáo dục, làm cho họ thấy cần phải thay đổi giáo dục VN cho thật nhanh, thay đổi cùng một lúc tất cả. Tuy nhiên, nguyện vọng tốt đẹp nhưng duy ý chí ấy đã đẻ ra phương châm “đi tắt đón đầu”. Nhiều chủ trương ồ ạt về giáo dục hiện nay như: hai vạn tiến sĩ, xếp loại ĐH, đào tạo theo tín chỉ, tăng học phí ở giáo dục phổ thông phản ánh tâm lý muốn “nhảy vọt”, muốn bắt chước các nước tiên tiến, muốn nhanh chóng thực thi quan niệm xem giáo dục như một hoạt động dịch vụ, có tính chất thị trường mà quên rằng giáo dục ĐH ở các nước ấy đã phát triển trước chúng ta hàng trăm năm; rằng cơ sở vật chất của trường học ở ta còn vô cùng nghèo nàn; rằng đồng lương của thầy giáo còn không đủ ăn...

Nếu chúng ta muốn xây dựng những trường ĐH lớn, tầm cỡ quốc tế thì phải bắt đầu từ việc xây dựng từng bộ môn, từng khoa, làm dần dần chứ không phải là vội vã nhập các trường ĐH hoàn chỉnh thành một vài ĐH quốc gia để rồi một thời gian sau lại cho các trường tách ra... Gần đây việc nâng cấp hàng loạt trường CĐ lên thành ĐH, thậm chí một số khoa trung cấp lên thành khoa của trường ĐH đã bộc lộ cái nhìn thiển cận về giáo dục ĐH, thể hiện cách làm duy ý chí, nóng vội, cẩu thả mà chắc chắn chúng ta sẽ phải trả giá trong một thời gian dài.

Văn hóa và giáo dục là những thứ hình thành dần dần, không phải muốn là có ngay một lúc. Toàn cầu hóa mang lại những bức tranh đẹp về nền giáo dục tiên tiến của các nước, như một làn sóng tràn vào làm xáo động giáo dục VN. Tuy nhiên, học tập, bắt chước như thế nào nhất định phải dựa trên những điều kiện thực tế của VN… Thế giới có thể phẳng về kinh tế và công nghệ nhưng không thể phẳng về văn hóa, giáo dục. Bởi vì văn hóa và giáo dục là vấn đề con người, vấn đề đời sống tinh thần và nhân cách của cá nhân, mà mỗi cá nhân là một số phận, một vũ trụ riêng tư không lặp lại, gắn với môi trường, với cộng đồng bằng trăm ngàn sợi dây liên hệ khác nhau.

Chúng ta vẫn hay nói về bản sắc của văn hóa. Nhưng văn hóa không thể hình thành nếu thiếu giáo dục. Bởi vậy muốn giữ gìn bản sắc của văn hóa nhất định phải gìn giữ bản sắc của giáo dục, gìn giữ cái riêng trong việc đào tạo con người. Cái riêng ấy chủ yếu không nằm trong việc truyền bá tri thức mà nằm trong quá trình bồi dưỡng ý thức về các giá trị, quá trình làm cho cá nhân không chỉ thông minh và mạnh mẽ hơn mà còn nhân hậu hơn, có đời sống tâm hồn phong phú hơn. Để tồn tại trong thời đại toàn cầu hóa, mỗi dân tộc cần phải có cái riêng của mình. Sự đa dạng về văn hóa và giáo dục không chỉ có lợi cho việc bảo vệ bản sắc của mỗi dân tộc mà còn quan trọng với toàn nhân loại. Thế giới sẽ trở nên nhạt nhẽo biết chừng nào nếu tất cả chỉ có một màu, mọi thứ đều giống nhau?

Toàn cầu hóa là xu thế tất yếu và cũng là cơ hội để VN hội nhập, để giáo dục VN làm bạn với giáo dục các nước trên thế giới. Trên sân chơi quốc tế, chúng ta vừa phải nhập cuộc vừa phải tỉnh táo biết mình là ai để không thu mình lại nhưng cũng không bắt chước, rập khuôn vội vã. Làm thế nào để tiếp nhận và lớn lên qua làn sóng toàn cầu hóa? Đó là thách thức đối với giáo dục VN, trước hết là với những người có trách nhiệm lãnh đạo, với các nhà quản lý giáo dục hiện nay.

GS.TS KH LÊ NGỌC TRÀ
(Viện Nghiên cứu giáo dục, ĐH Sư phạm TP.HCM)